De neergang en opkomst van lokale winkelstraten


Van 2013 tot 2015 onderzoekt de Rotterdamse Academie van Bouwkunst de rol en betekenis van de straat als sociale ruimte. Als de plek waar vormgeving, sociale structuren, economische netwerken, culturele patronen en politieke processen samenkomen en elkaar beïnvloeden. Afgelopen donderdag werd in dit kader een lezing gegeven door onder andere Sharon Zukin, specialist op het gebied van ‘Urban Culture’.


Authenticiteit
De straat is essentieel voor het stedelijk leven en daarmee de basis voor het functioneren van de stad, zoals het onderzoeksprogramma dat zo mooi beschrijft. Sociologe Sharon Zukin waarschuwt echter al een paar jaar voor het gevaar dat steden hun identiteit verliezen door diezelfde straten, zoals in haar boek ‘Naked City: The Death and Life of Authentic Urban Places’. Op basis van onderzoek in New York concludeert zij dat het gentrificationproces - met de instroom van  hoger opgeleide, middenklasse gezinnen -  in haar woonplaats ervoor heeft gezorgd dat er steeds meer van hetzelfde is (“overbearing sameness”). Aan de ene kant doordat de oorspronkelijke bewoners (arbeiders, migranten, lage inkomens) verhuizen omdat zij de stijgende huren niet meer kunnen betalen en/of zich niet meer kunnen vinden in de veranderende leefomgeving met voornamelijk ABC winkelstraten (Art-galleries, Boutiques, Cafes). En aan de andere kant omdat dit de instroom van nieuwe ‘creatievelingen’ en migranten beperkt. Ook zij voelen zich niet tot dit soort buurten aangetrokken of kunnen het simpelweg niet betalen. En dat terwijl steden juist vaak hun identiteit ontlenen aan deze groepen. In een interview met Urban Cultural Studies vat ze dat als volgt samen: “There have been changes that have made New York more like other cities. Also, they have made New York a more expensive city and a less fascinating place.”

Winkelstraten
Zukin vroeg zich na het afronden van het boek af of deze processen van globalisering en gentrification ook in andere steden optreden en welke invloed dat heeft op lokale winkelstraten. Dat leidde tot een nieuwe onderzoek in zes wereldsteden, dat nu bijna is afgerond. Donderdag vertelde ze via Skype (vanwege een sneeuwstorm kon ze niet afreizen naar Rotterdam) dat ze voor het onderzoek gebruik maakt van het volgende denkraam. Een winkelstraat is een “fragile cultural ecosystem” die bestaat uit:
  • een ‘Structured Space’(winkeliers, vastgoedeigenaren en winkelend publiek);
  • een ‘Lived Space’ (plek voor ontmoeting en vele gradaties van sociale interactie) en 
  • een ‘Imagined Space’ (geschiedenis, identiteit, reputatie).
Dus wie de winkelstraat levend wilt houden, zal op drie borden tegelijk moeten schaken.

Standaardisatie
Het onderzoek laat goed zien hoe zowel de vraag als het aanbod veranderen in winkelstraten. Waarbij het steeds een spannende strijd is welke richting de winkelstraat zich ontwikkelt. Een strijd tussen - ook hier - oud en nieuw en tussen verschillende leefstijlen, inkomensklassen en typen ondernemers. Daarbij is het moeilijk te achterhalen hoe een dergelijk proces precies werkt. Zijn het de nieuwe ondernemers die nieuwe bewoners aantrekken of net andersom? Een ingewikkelde kip-ei discussie.
Net als in het eerder genoemde boek vertelde Zukin hoe vanaf het einde van de jaren negentig de grotere winkelketens de winkelstraten overnamen waardoor ook hier de standaardisatie is opgetreden. De kleine, lokale ondernemer is niet opgewassen tegen de grote ketens en/of de hoge prijzen. Zij worden daardoor verdrongen met als gevolg dat veel winkelstraten op elkaar en op winkelcentra beginnen te lijken. Met daarbij de Starbucks als postmoderne variant van de McDonald’s.

Rol overheid
Zukin is van mening dat er een belangrijke rol is weggelegd voor de overheid om de authenticiteit te behouden. Lokale overheden moeten er voor zorgen dat er voldoende ruimte beschikbaar is voor alle leefstijlen en inkomensklassen. Via ‘zoning laws’ en ‘rent controls’ moet er voldoende vastgoed blijven voor lagere inkomens en kleine, startende ondernemingen. En gemeenten zouden zich meer bewust moeten zijn van de nadelige gevolgen van het ‘upgraden’ van buurten. Want alleen dan – zo is haar betoog – blijft de broodnodige diversiteit in steden behouden. “A city only survives on the basis of diversity.”
Als je naar de staafdiagram kijkt, lijkt Zukin een belangrijk punt te hebben. Onderzoek van onder andere de Columbia University laat echter zien dat de lagere inkomens veel minder vaak worden weggedrukt dan gedacht (zie bijvoorbeeld het artikel ‘Gentrification isn’t bad for the poor’ en ‘Gentrification may actually be boon to longtime residents’). Zo blijft het gissen naar de daadwerkelijke effecten.

Bedenkingen
Zukin had het aan het begin van haar lezing over ‘the destroying of local shopping streets’ naar aanleiding van de ‘globalisation, gentrification and online shopping’. Dat is nog maar de vraag. Hoewel er veel is aan te merken op deze wereldwijde ontwikkelingen accentueert zij vooral de schaduwzijden. Je zou echter ook kunnen zeggen dat deze straten zich evolueren door de tijd heen en dat dat nu eenmaal onderdeel is van het stedelijk leven. Naast dit tijdsaspect lijken ook de verschillende schaalniveaus onderbelicht te blijven. Wie slechts naar één straat of buurt kijkt, ziet niet het grote geheel. De diversiteit is er vaak nog wel, maar naar elders binnen de stad verhuist. Daar is op zich niets mis mee. Het verval en de opkomst van straten en buurten is immers al zo oud als steden zelf.
Wel heeft ze een punt dat diversiteit een van de belangrijkste succesfactoren is van steden. Dat moet zeker worden gewaarborgd, maar dat zal simpelweg niet in iedere straat, complex of buurt kunnen. Daar is de vrije markteconomie - zeker in Amerika - simpelweg te sterk voor.

Geraadpleegde bronnen en leestips
BigThink (2010) Big Think Interview With Sharon Zukin.

 
Vince Carducci (2010) Naked City: The Death and Life of Authentic Urban Places. PopMatters. 


Richard J. Williams (2012) Naked City: on authenticity and urban citizenship. An interview with Sharon Zukin


Foto: Greenwich Village (New York). Bron foto: Travel Studies


Reacties