Achtergrond
In 2004 publiceerde het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) een advies waarin zij de belangrijkste ontwikkelingen in de maatschappij samenvatte: Individualisering, Informatisering, Internationalisering, Informalisering en Intensivering. De zogenaamde vijf i's die staan voor meer keuzevrijheid voor het individu, minder afhankelijkheid van een groep, de toenemende communicatie- en interactiemogelijkheden via internet en 'social media', de globalisering, het losser worden van maatschappelijke verbanden, de opkomst van netwerkorganisaties en de behoefte aan variatie en continue verandering.
Initiatieven van onderop
De reden dat de Pop-Up City bestaat heeft voor een groot deel te maken met deze mondiale ontwikkelingen. Maar tegelijkertijd is het een reactie op de scheve verhouding tussen de gebouwde omgeving (geplande stad) en het dagelijks gebruik (geleefde stad). Of zoals de auteurs dat mooi en gedurfd zeggen: "Modern cities are a mixture of ego-driven architecture, profit-oriented pursuits, and long-term master plans. Office developments are designed for the first entity to use them, leaving inflexible spaces for future tenants once the original tenant packs their bags for greener pastures in the next fashionable building." De Pop-Up beweging is een reactie op en een manier om invulling te geven aan deze verstoorde relatie tussen de systeemwereld en de leefwereld. En tegelijkertijd is het een oproep naar een meer organische stedelijke ontwikkeling die flexibel en aanpasbaar is. Net zoals de samenleving.
 |
| Pop-up Shop, Delft |
Het boek beschrijft hoe de geplande stad langzaam - maar steeds meer - wordt aangepast door creatieve individuen met weinig middelen. De voorbeelden zijn gerangschikt naar zes thema's (Wonen, Werken, Voedsel, Winkelen, Publieke Ruimten en Marketing). In ieder hoofdstuk staat een beschrijving van de belangrijkste ontwikkelingen binnen dat thema. Zeg maar de rode draad die de verschillende voorbeelden enigszins met elkaar verbinden. Dwars door de tekst staan de voorbeelden, bestaande uit een paginagrote foto en een beschrijving van drie a vier zinnen met wat je ziet, waar het is gemaakt en door wie. Die informatie is soms te karig. Natuurlijk staat er bij ieder voorbeeld een link naar Popupcity.net voor meer informatie, maar deze boekenliefhebber wil niet altijd zijn smartphone of tablet erbij te hoeven pakken. Zeker niet als je, zoals ik, het boek in een comfortabele strandstoel in Italië aan het lezen bent. Maar los daarvan, is het jammer dat de redactie er niet voor heeft gekozen om enkele voorbeelden wat meer uit te werken. Door bijvoorbeeld enkele initiatiefnemers te interviewen: hoe hebben ze hun project gemaakt? Wat waren hun intenties? Wat viel tegen? Hebben ze gebotst met de systeemwereld en hoe zijn ze hier mee om gegaan? Antwoorden die een verrijking waren geweest voor het boek, maar ook een mooie aanvulling waren geweest op de beschrijvingen op het blog.
Winkelen
Het meest bekende voorbeeld in dit genre zijn de pop-up shops die je ook overal in Nederland ziet verschijnen (en weer verdwijnen). Voor zowel beginnende als ervaren winkeliers is dit een goedkope en handige manier om een product op de markt te zetten of een winkelconcept uit te proberen. Dat meestal ook nog behoorlijk wat publiciteit oplevert. "The strength of the pop-up shop lies in its temporality: by existing for a fixed period of time, interim retail locations are able to generate viral interest online, ensuring that locals will be motivated to visit the store while the retailer's brand is simultaneously marketed elsewhere. [They] infuse an element of exclusivity and urgency into the retail experience." Voor steden zijn deze tijdelijke winkels een prettige aanvulling op het winkelbestand, daar er op veel plaatsten leegstand is. Hoewel tijdelijk is een volle etalage goed voor de aantrekkelijkheid en leefbaarheid van een winkelstraat.
Het toe-eigenen van de straat
Een van mijn favoriete burgerinitiatieven zijn die in de publieke ruimte (zie ook mijn Tumblr account). De auteurs zeggen hierover: "Street artists and urban hacktivists do not only take the city as a canvas but use their energy to improve public spaces, without prior solicitation. [...] Micro-urbanist interventions are cost-effective solutions to a small-scale deficiency, often carried out by individuals to improve their own immediate urban surroundings." Naast de wondere wereld van straatkunst zijn er nog vele andere vormen van interventies in de publieke ruimte. Meestal samengevat onder de term 'Tactical urbanism', zoals 'PARK(ing) Day', 'Urban Knitting', 'Chairbombing' en 'Streetpianos'. In het boek staan ook een paar mooie voorbeelden zoals de Pop-Up Lunch (initiatief waarbij kleine tafels en stoelen zijn toegevoegd in wandelgebieden), Bewegwijzering door gebruikers, de ondertussen wereldberoemde schommels die muziek maken en de fantastische wereld van interactieve kunst door Candy Chang.
Glocal
Een interessante observatie van de auteurs is dat steeds meer van dit soort initiatieven wereldwijde hits worden op het internet. En dat deze (digitale) aandacht in steeds meer gevallen de primaire drijfveer worden. Publiciteit en scoren bij (online) vrienden wordt dan het uitgangspunt in plaats van het mooier, of beter maken van de stad. Dat is ook de reden waarom je niet alle getoonde voorbeelden te serieus moet nemen. Aan de andere kant zorgt deze wereldwijde aandacht via social media er wel voor dat de kans groot is dat een soortgelijk initiatief plotseling elders op de wereld verschijnt. "Local becomes global before becoming local again." En sommige groeien zelfs uit tot wereldwijde evenementen, zoals PARK(ing) Day en Restaurant Day.
 |
| Impact Hub Westminster, Londen |
Stadmakers
Het is daarbij overigens interessant om te zien dat veel van de projecten zijn geïnitieerd door (semi)professionals, zoals kunstenaars, architecten en sociaal ondernemers. Het zijn met andere woorden vaak werkgerelateerde initiatieven. Dat is aan de ene kant logisch, omdat je dan de benodigde kennis en vaardigheden bezit, maar aan de andere kant is het opvallend omdat de nadruk bij politici, beleidsmakers en onderzoekers vaak ligt op de 'doorsneeburger' als er wordt gepraat over de ‘civil society’. Buurtbewoners die initiatieven nemen zonder dat ze enige werkervaring hebben op het terrein waarin zij opereren.
Soms gaan de auteurs iets teveel op in hun nieuwe wereldbeeld van flexibele steden en stedelingen: "People now change their job as easily as they replace their toothbrush". Het gevolg is dat het boek teveel de nadruk legt op hippe leefstijlen. Met daarbij de zogenaamde 'urban nomad' als karakteristiek voorbeeld. De stadsnomade als symbool voor de ruim- en vooruitdenkende stedeling die zijn leven heel flexibel inricht. Ze reizen de grote internationale steden af voor een levendige en hippe plek om te wonen en te werken. Ze gebruiken online netwerken waarin gebruikers hun bezittingen en gegevens met elkaar delen. Zo vinden ze via Airbnb en Wimdu een slaapplek bij iemand thuis. Gebruiken ze Snappcar om iemand anders zijn auto te huren. En EathWith om bij iemand aan zijn keukentafel te kunnen dineren. Maar voor een goede maaltijd maken ze ook gebruik van tijdelijke restaurants of 'Food trucks' die ze vinden door middel van social media. Of ze krijgen hun groenten, fruit en kruiden via de supermarkt op vervoersknooppunten, via stadslandbouw of door eetbare soorten te plukken in de (semi)openbare ruimte. Ze doen hun was in wasserettes waar naast een wasmachine ook een bar aanwezig is. En omdat ze ZZP'ers zijn (werken in loondienst is totaal niet hip) maken ze volop gebruik van plekken waar gratis Wi-Fi beschikbaar is, zoals bibliotheken, cafés en allerlei tussenvormen. Of ze huren een flexwerkplek bij netwerkorganisaties zoals Impact Hub, NextSpace of Seats2Meet. Of huren tijdelijk ongebruikte werkplekken via LiquidSpace of ShareDesk. In hun vrije tijd dansen ze mee in een 'flash mob', spelen golf op een parkeerplaats of gaan naar een tijdelijke bioscoop.
Uiteraard is deze beschrijving van de stadsnomade wat overdreven, maar mijn punt is dat er nog heel wat meer leefstijlen woonachtig zijn in steden die geen gebruik willen of kunnen maken van bovenstaande voorzieningen. Niet iedere stedeling zit te wachten op deze mate van variatie, verandering, mobiliteit, spontaniteit, flexibiliteit en (digitale) interactie. In mijn optiek zijn deze stadmakers een kleine (maar zeer welkome) aanvulling op het bestaande, stedelijke werkveld. Het boek ziet ze eerder als de pioniers in een steeds groter wordende beweging. De vraag is echter of die paradigma-wisseling er daadwerkelijk zal komen.
Momentopname
Zijn deze licht kritische commentaren funest voor het boek? Nee, zeker niet. Wie het blog interessant vindt, zal ook met plezier het boek lezen. De lezer krijgt een mooi inkijkje in enkele nieuwe stedelijke strategieën en nieuwe stadsmakers. Met daarbij zowel inspirerende voorbeelden als grappige ideeën. Voordeel van het boek ten opzichte van het blog is dat de voorbeelden nu met elkaar worden verbonden doordat ook de stedelijke context wordt beschreven. Verwacht echter geen diepgravend onderzoek. Het is precies zoals de schrijvers zelf zeggen: "Pop-Up City is an inspiring series of snapshots showing innovation and passion from individuals in cities across the globe." Niets meer en niets minder.
Informatie
Pop-Up City: City-Making in a Fluid World
Jeroen Beekmans en Joop de Boer
Gepubliceerd door BIS Publishers
Ontworpen door Vruchtvlees
Bestellen via http://popupcity.net/book
Er is ook een Engelse versie van dit artikel verschenen op Urban Springtime.
Foto's door Gerben Helleman
Voor de liefhebber: zie ook het boek ‘We Own The City’ over de opkomst van burgerinitiatieven binnen de wereld van de stedelijke planning.
Voor een mooie discussie over de nut en noodzaak van pop-up initiatieven zie het bericht 'Primetime voor Facebook Urbanism!' op Ruimtevolk: "Ambtenaren en hipsters, de ene twee procent van de bevolking is met de andere twee procent van de bevolking aan het praten over andere regels, maar welk belang heeft die andere 96 procent van de bevolking daarbij?"
Reacties
Een reactie posten