En straks? Het Londen van na de Olympische Spelen

De Olympische Spelen worden steeds meer gebruikt als katalysator voor stedelijke ontwikkeling. In een vorige bijdrage zagen we echter ook dat de erfenis van dit mega-evenement per stad en individu verschilt. In Londen is dat niet anders. Ook hier speelt het spanningsveld tussen de geplande (Olympische) stad en geleefde (bestaande) stad.

De Olympische Spelen (OS) in Londen staan voor de deur. De hele wereld zal drie weken gefocust zijn op de prestaties op de verschillende sportvelden. De lokale bevolking zal vooral rekening moeten houden met extreme veiligheidsvoorschriften en (nog meer) verkeerscongestie. De hamvraag is echter wat de erfenis van de OS op de stad Londen zal zijn. Want ondanks dat het ‘nalatenschap’ nooit hoger op de Olympische agenda heeft gestaan (“the most enduring legacy”), zijn de meningen behoorlijk verdeeld over de consequenties op de lange termijn. 

Bron foto: http://roadcyclinguk.com/

East-London

Hoewel de sportactiviteiten verspreid zullen zijn over drie locaties is vanuit stedelijk oogpunt vooral Oost-Londen interessant. Hier heeft een flinke gebiedsontwikkeling plaatsgevonden met de bouw van het Olympisch Park met onder andere het Olympisch stadion en de huisvesting voor atleten. Doel op de lange termijn: het dichten van de historische kloof tussen Oost en West Londen. Tussen arm en rijk. Oost Londen voert namelijk – voor wie van statistieken houdt - al sinds jaar en dag de verkeerde lijstjes aan. Dat heeft met de geschiedenis van het gebied te maken. In de laat 18e eeuw vond hier de industrialisatie plaats met scheepsfabrieken en goedkope woningbouw voor de havenarbeiders. Het was de tijd van Jack the Ripper met grote armoede, alcoholverslaving, prostitutie en criminaliteit. Vanaf de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw verdween veel van de zware, vervuilende industrie en kwam er in de loop der tijd nieuwe bedrijvigheid. Profiterend van de leegstaande gebouwen, de lage huren en infrastructuur. Tegelijkertijd is Oost Londen ook altijd vestigingsplaats geweest van nieuwe migranten. Van de protestantse Hugonoten uit de 17e eeuw tot de immigranten uit Bangladesh in de jaren zestig van de vorige eeuw. Allen hebben ze hebben een bijdrage geleverd aan de geschiedenis en cultuur van dit gebied. 

Docklands

De wil om het oosten van Londen te vernieuwen, bestaat al geruime tijd. De Olympische doelstellingen passen in de lijn van eerdere gebiedsontwikkelingen, waarbij onder andere het financiële centrum richting het oosten is verschoven. “The 2012 Games will provide a major catalyst that accelerates an existing and ambitious plan for urban renewal.” Dat plan uit 1995, bekend onder de naam ‘Thames Gateway development’, bestaat naast infrastructurele vernieuwing ook uit de ambitie om 120.000 woningen en 50.000 nieuwe banen te creëren voor 2021. Eerder werd in dit gebied al het beroemde ´Canary Wharf´gerealiseerd waar naast een zakencentrum ook een groot aantal nieuwe koopwoningen werden gerealiseerd voor de werknemers. Die gebiedsontwikkeling had echter weinig invloed op de onderliggende sociale problemen van de bestaande bewoners in Oost Londen. Het versterkte eerder de polarisatie tussen de rijke en arme buurten. De OS moet die kloof - volgens het eerste schetsboek uit 2000 – juist dichten.  

Olympische Spelen: de erfenis voor de stad

Het is bijna zover. De Olympische Spelen. Nauwlettend gevolgd door sportliefhebbers, maar ook door stedelijke onderzoekers. De vraag is immers ook welke impact de Spelen op een stad hebben. In financiële zin, maar vooral ook op het gebied van stedenbouw, ruimtelijke ordening en de lokale bevolking. De consequenties verschillen per Olympische stad en worden voor een groot deel bepaald door met welke bril je naar het geheel kijkt. Een historisch overzicht van de belangrijkste plussen en minnen.

Mega-evenementen, zoals de Olympische Spelen (OS), worden door veel steden omarmd. Voor een paar weken kijkt en komt de hele wereld samen in jouw stad. Op de korte termijn zorgen ticketverkoop, horecagasten, sponsorgelden en televisierechten voor flinke inkomsten. Op de lange termijn verwacht men meestal een verhoging van de sportparticipatie in eigen land en door de enorme media-aandacht wordt het imago van de naamgevende stad flink opgepoetst. Wat uiteindelijk moet zorgen voor een stimulans van de economie en het toerisme. Tegenover deze opbrengsten staan echter ook een flink aantal uitgaven, zoals de investeringen in sportaccommodaties, wooncomplexen en infrastructuur.

Stedelijke transformatie
De OS zijn in de loop der tijd een vliegwiel geworden voor stedelijke ontwikkeling. Het wereldevenement vindt immers plaats in een lokale context die vaak behoorlijk moet worden aangepast om aan de wensen van de bezoekers te voldoen. De Olympische Spelen in Rome (1960) waren wat dat betreft een trendbreuk. Voor het eerst beperkte de stedelijke interventie zich niet tot de bouw van een stadion maar was er sprake van een heel stedelijk programma met het Olympisch dorp als middelpunt, bestaande uit 1.400 woningen, enkele winkels, scholen en een kerk. Waar in het verleden nog gebruik werd gemaakt van tijdelijke tenten/barakken en van bestaande hotels/studentenhuizen kreeg het Olympisch dorp vanaf de jaren zestig een duale functie: als tijdelijke accommodatie voor de atleten en na de Spelen als woningen voor de lokale bevolking.
Daarmee werden de OS meer dan ooit verweven met stedelijke planvorming. Stadsplanners zien de Spelen nu dan ook als een mooie kans om lange termijn plannen naar voren te halen, te herprioriteren en gefinancierd te krijgen. De startdatum van de Spelen zorgt immers voor een harde deadline en zijn zo prestigieus dat snelle beslissingen makkelijker worden afgedwongen.

Olympisch dorp 'Campo Paroli' in Rome. Bron foto: Flickr

Nieuwe economie
Deze nieuwe rol had uiteraard alles te maken met het toenemende aantal atleten, officials en journalisten dat moest worden gehuisvest en vervoerd. Maar ook met een veranderende wereldeconomie. Door de de-industrialisatie en globalisering proberen politici steeds meer om hun stad op een wereldschaal te promoten als een hoogwaardige consumptiegerichte, diensteneconomie (congrescentra, horeca, musea, winkelcentra, kantoren). Om zo wereldwijd te kunnen concurreren met andere steden op het gebied van toeristen,  investeringen en vooral werkgelegenheid. De OS (sport, amusement, toerisme) zijn daarbij uitermate geschikt om een dergelijke vrije tijdseconomie en dito imago te creëren.